Każdy proces usprawniania czy reedukacji mowy powinien być poprzedzony rzetelną diagnozą logopedyczną.
Pod pojęciem diagnozy logopedycznej rozumie się zbiór określonych zasad i metod postępowania badawczego, którego głównym celem jest ocena rozwoju mowy osoby badanej oraz określenie nieprawidłowości występujących w procesie komunikowania się. Poza tym odpowiednio postawiona diagnoza pozwala na przewidywanie tendencji rozwojowych poszczególnych zjawisk logopedycznych. Przeprowadzone przez logopedę badanie ma określić charakter zaburzenia, znaleźć przyczynę zaistniałych nieprawidłowości, ustalić rodzaj terapii oraz rokowania na przyszłość.
Diagnoza logopedyczna powinna uwzględniać zarówno badanie mowy, jak i szereg czynności dodatkowych, np., badanie sprawności narządów mowy, badanie słuchu czy badanie psychologiczno-pedagogiczne (jeśli zachodzi taka potrzeba). Każda czynność diagnostyczna wymaga zrealizowania trzech etapów diagnozy, zaś na każdy etap składa się kilka ściśle określonych kroków. W związku z tym uniwersalny schemat badania logopedycznego powinien zawierać:
Etap 1: Określenie problemu – następuje na podstawie badania wstępnego (wywiad, obserwacja, orientacyjne badanie mowy) oraz badań uzupełniających, które w zależności od rodzaju zaburzenia mogą obejmować: badanie stanu i sprawności aparatu artykulacyjnego, funkcji połykowej, funkcji oddechowych, słuchu fonematycznego (umiejętność różnicowania i identyfikowania głosek), pamięci werbalnej (zdolność zachowania w pamięć ciągu wyrazów), kinestezji mowy (czucie ułożenia narządów artykulacyjnych), płynności i prozodii mowy, emisji głosu, praksji i gnozji oraz orientacyjne badanie słuchu.
Etap 2: Sformułowanie hipotez/diagnozy logopedycznej – następuje na podstawie badania podstawowego uwzględniającego poziom rozumienia i nadawania mowy oraz (jeśli jest to możliwe) umiejętności w zakresie pisania i czytania. Na tym etapie, jeżeli zachodzi taka potrzeba, wykonuje się również badania specjalistyczne – laryngologiczne, neurologiczne, psychologiczne.
Etap 3: Weryfikacja hipotez/diagnozy logopedycznej.
Pierwszy etap służy wstępnemu rozpoznaniu. Celem logopedy jest ustalenie, czy problemy zgłaszane przez pacjenta mają charakter patologiczny.
Drugi etap ma na celu rozpoznanie zjawiska logopedycznego, potwierdzenie wcześniejszych przypuszczeń dotyczących rodzaju i przyczyn występujących zaburzeń. Etap ten kończy się rozpoznaniem, czyli nazwaniem problemu, z którym dany pacjent zgłosił się do logopedy.
Rozpoznanie danego zaburzenia następuje na podstawie badania mowy, które ,jak już wcześniej wspomniano, obejmuje badanie rozumienia (jeden z najtrudniejszych kroków całego badania, gdyż niemożliwe jest zbadanie rozumienia wszystkich słów w danym języku), mówienia, czytania i pisania.
W procesie rozwoju mowy dziecka czynność rozumienia zawsze powinna wyprzedzać czynność mówienia. Rozumienie mowy bada się na kilku poziomach. Pierwszy poziom obejmuje badanie rozumienia pojedynczych wyrazów (rzeczowników, czasowników, przymiotników, słów określających stosunki przestrzenne, czasowe, wielkościowe). Kolejne poziomy obejmują badanie rozumienia zdań (zdań prostych, zdań złożonych, zdań podobnych), form fleksyjnych, treści związków frazeologicznych, przysłów, treści opowiadań. Badanie rozumienia mowy obejmuje zarówno badanie rozumienia struktur gramatycznych, jak i struktur składniowych.
Poziom nadawania mowy sprawdza się w aspekcie fonetycznym (ustalenie zasobu dźwięków), leksykalnym (określenie zasobu słownictwa czynnego), gramatycznym (ocena umiejętności stosowania form fleksyjnych oraz budowania struktur zdaniowych).
Trzeci etap stanowi opracowanie programu terapii zgodnie z metodyką postępowania dla danego zaburzenia. Logopeda ustala czas trwania terapii, częstotliwość spotkań, metody pracy, narzędzia i środki.
Procesy diagnozowania i terapii logopedycznej wzajemnie się uzupełniają. W przypadku uzyskania postępów w terapii dokonuje się zmian w zastosowanym programie terapii oraz, jeśli zachodzi taka potrzeba, wznawia się postępowanie diagnostyczne.
Przedstawiona powyżej koncepcja postępowania diagnostycznego opiera się na całościowym spojrzeniu na pacjenta z uwzględnieniem zarówno jego potrzeb językowych, jak i niejęzykowych.
BIBLIOGRAFIA:
- Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.), Logopedia-pytania i odpowiedzi, Opole 2003.
- Gałkowski T., Jastrzębowska G., Szeląg E. (red.), Podstawy neurologopedii, Opole 2005.